افغانستان خطۀ جغرافیایی در خاورمیانه است که با ساکنان فلات ایران، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان، پاکستان، و هند مشترکات فرهنگی و معنایی نزدیکی دارد. نشانه‌های این اشتراکات در هنرهای ساخته و پرداخته مردمان این سرزمین بروز و ظهور پیدا می‌کند
مردم افغانستان هنر را در شاخه‌های متنوعی از آن خود کرده‌اند؛ موسیقی، هنرهای فلزکاری، ساخت آبگینه و سرامیک، سنگ تراشی، قالی بافی، معماری و خوشنویسی مشهورترین رشته‌هایی است که در آنها آثاری از هنرمندان افغانستان سراغ داریم.
افغانستان درزمینۀ هنرهای تزئینی سابقه تاریخی دارد. هنر سنگ‌تراشی، 2200 سال پیش، متداول بود و بعداً پیشرفت‌های فناوری منجر به تولید ماشین محور آن شد. منبت‌کاری چوب و هنرهای جواهرات در هنر افغانستان رایج است و ریشه در منطقه نورستان دارد. نمونه مشهور مجموعه جواهرات باقیمانده از طلاتپه است که قدمت آن به 2000 سال پیش بازمی‌گردد. نقاشی‌های سرامیکی و بنای یادبود نیز به‌عنوان اشکال هنری مشهوری شناخته می‌شوند که از طریق مناره‌ها و بناهای باستانی، مسجد آبی هرات، خوشنویسی، صحافی کتاب، پارچه و ظروف شیشه‌ای که از قرن دوم میلادی آغاز شده است، به نمایش درمی‌آیند. هنر ظروف شیشه‌ای در زمان امپراتوری تیموریان در شهر هرات رونق گرفت، جایی که کارگاه‌های ساخت شیشه یکی از جاذبه‌های گردشگری محبوب است. کارهای چرمی را می‌توان در کابل در بسیاری از مغازه‌های پوشاک چرمی یافت. کارهای گلدوزی در ولایت قندهار که در زمینۀ دوخت لباس تخصص دارد، رواج دارد و قالی و قالی‌بافی افغانستان به قرن پنجم میلادی برمی‌گردد.
در میان اینهمه هنرها آنچه خانه هفت‌دست به آن می‌پردازد هنر رودوزی زنان افغانستان است که ساکنان مهاجر آنها را در ایران ادامه دادند. رودوزی‌های افغانستان در دو شاخه سوزندوزی و خامک‌دوزی طرفداران بسیار داشته و شباهت‌های نزدیکی با روزدوزی‌های مناطق شرقی ایران دارد. وجه مشخصۀ سوزندوزی افغانستانی نسبت به طرح‌های هندسی سوزن‌دوزی‌های بلوچی با رنگ‌های تیره در این است که با رنگ‌های روشن مانند نارنجی و قرمز و در قالب طرح هایی مانند گل پنج پر دوخته می‌شود. استفاده از این رنگ‌های روشن ریشه در پوشش و نوع لباس مردم افغانستان دارد، چرا که پارچه البسه زنان این خطه هم رنگ‌های روشن دارد.
از جمله دوختهای سنتی و دستی مانند خامک‌دوزی، چکن‌دوزی، سکه‌دوزی، گراف‌دوزی و… به مثابه هنر سرزمینی و یکی از بارزترین مظاهر فرهنگی در افغانستان، نقش مهمی در حفظ هویت اجتماعی این جامعه ايفا می کند و ارتباط تنگاتنگی با ارزش‌ها و معیارهای فرهنگی، اخلاقی و معنوی اقوام مختلف آن دارد.
یکی از انواع سوزن‌دوزی‌ها در افغانستان گراف‌دوزی است. گراف دوزی دوختی است مختص به افغانستان که نحوه دوخت به صورت ضربدر است، اما در دوخت آسان تانکه علاوه بر ضربدر یک بعلاوه بسیار کوچک که همانند بست در وسط ضربدر زده می‌شود. معنی آسان تانکه یعنی بخیه آسان یا کوک آسان چون در سوزندوزی آسانترین دوخت است. این دوخت به روی پارچه‌های شش‌تاری انجام می‌شود. نحوۀ دوخت در گراف‌دوزی مانند اشکال هندسی ریاضی است و کوک‌های روی پارچه مثل نمودار نمایش داده می‌شوند. طرح‌های مورد استفاده در گراف‌دوزی بیشتر به صورت هندسی است و برای تجسم بخشیدن به آنها از رنگ‌های شاد استفاده می‌کنند که رنگ نارنجی روشن و قرمز به بقیه رنگها غلبه دارد و جزئیات طرح را بیشتر سبز و سفید و سیاه و قهوه‌ای تشکیل می دهد. از این دوخت برای تزئین روی کالاهای سرویس عروس مانند بالش و لحاف و کوسن و پشتی استفاده می‌شود، همچنین برای طرح‌های روی کیف، یخن و آستین و دستبند و دستمال هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خامک‌دوزی افغانستانی: نمونه‌ای از دوخت اصیل افغانستان با قدمتی صدساله است که در کنار دیگر هنرها مانند سر چادر گاج خودنمایی می‌کند. این نوع سوزندوزی که در افغانستان از مرتبۀ والایی برخوردار است، برای تزیین لباسهای مجلسی و سنتی، ست نوزاد و ست عروس استفاده می‌شود و بیشتر در مناطق مرکزی و غربی این مرز و بوم رواج دارد. همه اقوام افغانستان به خامک‌دوزی می‌پردازند، اما این هنر از همه بیشتر در میان قوم هزاره رواج پیدا کرده است.
در خامک‌دوزی معمولاً از پارچه‌هایی که تار و پودشان مشخص باشد استفاده می‌شود. پارچه‌هایی مثل کتان، شبیر یا بعضی از پارچه‌های ابریشمی و جدیدا خامک‌دوزی روی تور نیز رواج پیدا کرده است. برای خامک‌دوزی معمولاً به نخ ابریشم و یا سند نیاز است. همچنین برای این منظور شما یک کارگاه گلدوزی، پارچه مناسب، مقداری نخ ابریشم و سوزن مخصوص لازم دارید. خامک‌دوزی هنری بداهه است و به همین خاطر سلیقه افراد و همچنین نوع کاربرد خامک در تولید آن از اهمیت زیادی برخوردار است. هنرمندان افغانستانی با استفاده از استعداد و قریحۀ خود و هنر انگشتان خود آثاری بس شگرف خلق می‌کنند. این هنرمندان طرح مورد نظر را غالبا در ذهن خود ترسیم می‌کنند و سپس طرح را روی تور یا پارچه پیاده می‌کنند. کسانی که حرفه‌ای هستند غالبا نیازی به طراحی روی پارچه ندارند بلکه این کار را چشمی انجام می‌دهند. تازه‌کارها برای اینکه دچار اشتباه نشوند ابتدا طرح را روی پارچه ترسیم می‌کنند و سپس روی آن را می‌دوزند.
همانطور که گفته شد برای خامک‌دوزی افغانستانی یک کارگاه گلدوزی نیاز است تا دوزنده بتواند با تمرکز بیشتری کار خود را انجام دهد و پارچه مدام نلغزذ و دوخت دچار اشتباه نشود.
برای خامک‌دوزی افغانستانی روی تور شما باید خانه‌های خالی تور را پر کنید و تارها را یکی یکی با سوزن بگیرید و پر کنید.
این کار را باید آنقدر ادامه دهید تا طرح مورد نظر حاصل شود. در شمارش تارها باید دقت لازم را بکار ببرید تا بتوانید دوخت خوبی حاصل کنید. در خامک‌دوزی افغانستانی روی تور، روی تورهایی باچهارخانه‌های منظم دوخته می‌شود و سپس روی انواع پارچه و برای استفاده‌های مختلف به کار میرود. در این صورت تور دوخته شده را به لباس مورد نظر وصل می‌کنند به طوری که مشخص نباشد تور جدا دوخته شده است. در تمامی مراحل خامک‌دوزی افغانستانی دقت و تمرکز اهمیت زیادی دارد زیر اگر دوخت با دقت انجام نشود از زیبایی و تمیزی کار کاسته خواهد شد. در خامک‌دوزی روی تور دو نوع داریم یکی گلشن‌دوزی که به صورت خود تور یعنی به صورت زیر و رو دوخته می‌شود و یکی هم خامک‌دوزی ساده.
در آخر انواع خامک‌دوزی افغانستان را به نقل از مجله خامک (مجله صنایع‌دستی افغانستان) معرفی می‌کنیم:
1. خامک‌دوزی دستی:
خامک‌دوزی دستی هنری است که در اکثر مناطق افغانستان رواج دارد هنری که مردمان این مرز و بوم از طریق آن به کسب درآمد می‌پردازند. در این نوع دوخت هنرمندان افغانستانی با نخ و سوزن به دوخت می‌پردازند و هنر خود را به نمایش می‌گذارند. این نوع دوخت در میان تمام اقوام افغانستانی محبوبیت دارد و اگر وارد مجلسی شود حتما این هنر چشمهایتان را می‌نوازد.
خامک‌دوزی افغانستانی با دست قدمتی چند صد ساله دارد که نسل به نسل به آیندگان منقل شده است. طرح‌های این نوع دوخت اصیل و بسیار ظریف است به طوری که به عنوان یک کالای اصیل از صنایع دستی افغانستان به دیگر کشورها نیز صادر می‌شود.
2. خامک‌دوزی ماشینی
در عصر حاضر که عصر تکنولوژی است خامک‌دوزی افغانستانی نیز مانند بسیاری از هنرهای دستی دیگر دستخوش این آسیب شده است. با ماشینی شدن جهان چرخ‌های خیاطی وارد جهان شد و اینگونه شد که خامک‌دوزی ماشینی وارد افغانستان شد. خامک‌دوزی ماشینی به تقلید از خامک‌دوزی دستی وارد بازار شد تا جایی که به رقابت با این هنر می‌پردازد.
اگر پای درد و دل هنرمندان افغانستانی بنشینیم متوجه می‌شویم از این اوضاع راضی نیستند زیرا که بازار کار صنایع دستی را با کساد مواجه کرده است. یکی از دلایل این اتفاق کم بودن قیمت خامک‌دوزی دستی است که آن هم به علت پایین بودن کیفیت دوخت و حتی نوع پارچه است زیرا خامک‌دوزی ماشینی روی پارچه‌های ابریشم و پارچه‌های ظریف قبل اجرا نیست.
این نوع دوخت روی پارچه‌های کتان انجام می‌شود و چون ماشین این کار را انجام می‌دهد قیمت آن پایین تر است.
3. خامک‌دوزی روی یخن
این نوع خامک‌دوزی برای لباسهای سنتی و مجلسی افغانی استفاده می‌شود.در این نوع دوخت یخن یا ابتدا جدا دوخته می‌شود و سپس به پیراهن وصل می‌شود و یا اینکه با خود پیراهن دوخته می‌شود.
4. خامک‌دوزی افغانستانی روی پاچه شلوار
در این نوع خامک‌دوزی پاچه‌های شلوار ابریشمی و یا کتان دوخته می‌شود این شلوارهای سنتی غالبا برای مجالس به کار میرود و کاربرد آن برای خانم‌ها بیشتر است.
5. خامک‌دوزی افغانستانی روی بالشت و پشتی
این هنر اصیل و زیبا آذین بخش خانه‌های افغانستانی هاست خانه هایی که نقش انگشتان هنرمندان افغانستانی در آن جاری است. به شما پیشنهاد می‌کنم سری به مجموعه ی خامک بزنید و خانه ی خود را با این نقش و نگارهای ناب زیباتر کنید. خامک‌دوزی روی بالشت و پشتی هم با دست و هم با ماشین انجام می‌گیرد و با استقبال زوج‌های جوان مواجه می‌شود. ما به شما پیشنهاد می‌کنیم برای زنده نگه داشتن این فرهنگ اصیل از هنرمندان این دیار حمایت کنید تا این دوخت اصیل به فراموشی سپرده نشود.
6. خامک‌دوزی روی دستمال
خامک‌دوزی روی دستمال عموما برای مجالس عروسی رواج دارد این نوع خامک‌دوزی روی پارچه‌های ابریشم و کتان انجام می‌شود. خانواده ی عروس و داماد این دستمال‌ها را به عنوان تحفه به مهمانان هدیه می‌دهند. افغانستان از دیرباز این فرهنگ را با خود حمل کرده است و اکنون به عنوان یکی از رسومات این مرز و بوم شناخته می‌شود.
7. خامک‌دوزی سر چادر
خامک‌دوزی سر چادر توسط بانوان افغانستانی انجام می‌شود.به این صورت که خامک‌دوزی ه روی تور انجام می‌گیرد و سپس به پارچه ی مورد نظر که همان چادر گاج افغانستانی است وصل می‌شود. نوع دیگر خامک‌دوزی سر چادر مربوط به لباسهای سنتی است که غالبا با شلوار و شال ست می‌شود. در لباسهای زنانه هزارگی از خامک‌دوزی افغانستانی استفاده شده است.
در دهه‌ها اخیر با حضور مهاجران افغانستان در ایران این هنرهای ارزشمند تا حدی توانسته به شهرهای ما راه پیدا کند. رونق کسب و کارهای زنان موجب شده تا این آثار پرکار به سمت سادگی بیشت رو انطباق با سلیقه مخاطب شهری سوق پیدا کند. اما لازم است که برای حفظ ارزش‌های زیست محیطی و هنری این آثار زمینه‌های لازم برای حفظ کیفیت مواد اولیه و طراحی فراهم شود. کمک به این هنرمندان از جمله دغدغه‌های خانه هفت‌دست است که در راستای وظیفه تسهیلگری خود آن را تعریف می‌کند.
به همین منظور خانه هفت‌دست قصد دارد تا برای معرفی هنرها و هنرمندان افغانستانی ساکن ایران دومین نمایشگاه دست‌آفریده‌های زنان افغانستان را برگزار کند. از شما دعوت می‌شود تا با شرکت در این نمایشگاه که زمان آن در اینستاگرام هفت دست اعلام می‌شود از این آثار دیدن نمایید.