روز ملی گل و گیاه و تجرید در هنرهای سنتی ایرانی

25 خرداد ماه هر سال، روز ملی گل و گیاه است. به بهانه این روز نگاهی به نقوش تجریدی هنرهای تزیینی ایرانی خواهیم داشت. انسان همواره از نقوش و تصاویر برای بیان مقصود و یا برداشت خود از عالم استفاده کرده است. در این میان هر فرهنگ و تمدن به علل گوناگون نقوشی خاص و منحصر به فرد را برای بیان مقاصد خود به کار برده‌است. این تصاویر عاملی مهم در شناخت روحیات، دین، باورهای اساطیری، فرهنگ، عادات و دلبستگی اقوام مختلف در طول تاریخ بوده است. هنرمند ایرانی نیز درطول قرون و اعصار برای بیان درونیات و دریافت خود از عالم اشکال متفاوتی را ابداع کرده‌است که یکی از مهمترین آن‌ها نقوش اسلیمی-ختایی است که ردپای آن را در غالب هنرهای ایرانی مشاهده می‌کنیم؛ از بناهای تاریخی گرفته تا نگاره‌ها، جلدسازی، تذهیب‌گری و ... همگی در دل خود این نقوش زیبا و تجریدی را حفظ کرده و به همگان نمایانده‌اند.

در مقاله «عوامل مؤثر بر آفرینش نقوش انتزاعی و تجریدی در دستبافته‌های قشقایی»، به چیستی، چرایی و چگونگی آفرینش نقش‌ها در دست‌بافته‌های کاربردی ایلی و عشایری پرداخته شده‌است. طرح‌ها و نقش‌های موجود در متن و محتوای دست‌بافته‌های عشایری انتزاعی، تجریدی، شکسته و رو به سوی ساده‌گرایی دارد. فرآیند بافت نیز به‌ صورت ذهنی‌بافی، حفظی‌بافی و بداهه‌بافی است که از مهم‌ترین شاخص‌های زیبایی‌شناختی و دیداری (بصری) این نوع از دست‌بافته‌های ایرانی است. شیوه یا فن (تکنی) بافت نیز به عنوان یک مؤلفة فن‌شناسانه در دست‌بافته‌های عشایری به ویژه قشقایی دارای تنوع است. به‌گونه‌ای که بافنده از ُپرز و پیچ، جهت آفرینش انواع دست‌بافته‌ها با انواع فنون و ساختارهای بافت یا تلفیق آن‌ها با قوه ذوق و احساس و بازی تار، پود، کاربردهای مختلف، استفاده می‌کند. نگارندهدر پژوهش پیش رو، نخست به مطالعه، بررسی و طبقه‌بندی انواع دست‌بافته‌های ایل و عشایرقشقایی ازدو منظرکاربرد و فنون‌بافت پرداخته و سپس با ذکر نظرات چهار محقق (پرویزتناولی، آرمن هانگلدین، سیسیل ادواردزرو محمدرضا امینی)در بابچیستی و چرایی نقش‌های انتزاعی، تجریدی و شکسته در دست‌بافته‌های عشایری و ‌همچنین رصد این نظرات به‌ صورت میدانی و در قالب دو سؤال اساسی از بافندگان عشایری و انطباق پاسخ بافندگان با نظرات محققان یاد شده، به‌دنبال علل انتزاع، تجرید و ساده‌گرایی طرح و نقش دست‌بافته‌های عشایری[قشقایی] بوده‌است.

هچنین در مقاله «انتزاع نمادین در زیبایی‌شناسی هنر بلوچستان نمونه ‌موردی: سوزن‌دوزی بلوچ»، نقوش سوزن‌دوزی بلوچ تفسیر شده‌است. قوم بلوچ را می‌توان یکی از اقوام اصیل ایرانی دانست که ادامه‌دهنده زندگی دامپروری و عشایری در ایران بوده‌اند. هنرهای گوناگونی در میان این قوم رایج است که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان هنر سوزن‌دوزی دانست. این هنر با نقوش هندسی و به‌شدت انتزاعیاش نمایشگر پیشینه زندگی عشایری قوم بلوچ و همانند دیگر هنرهای عشایر ایران از بعد هندسی بسیار بالایی برخوردار است. همچنین می‌توان به شباهت نقوش هندسی این هنر و هنرهای دوران نوسنگی نیز اشاره کرد. نقوش هنر سوزن‌دوزی بلوچ در انواع انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی و حاشیه قابل دسته‌بندی هستند.