معرفی انواع سوزن دوزی ها در دوره قاجار

 
                                             بقچه مخمل مرواریددوزی، 62 در 65، از مجموعه فیری پالیزی

»سوزن دوزی هنر آراستن سطح رویین پارچه های ساده با بهره گیری از نخ های الوان و با کمک سوزن و قلاب است و دست اندرکاران آن به مدد بخیه های ظریفی که بر منسوجات ساده می نشانند، معمولا تلفیق زیبایی از صبر، شکیبایی و هنر را به نمایش می گذارند. سوزن دوزی های ایرانی که به اشکال مختلف انجام می شود، یکی از گسترده ترین شاخه های 109 رشته هنرهای سنتی است و به جرئت می توان گفت تنوع و تعددی که در این رشته مشاهده می شود، در هیچ یک از دیگر رشته های صنایع دستی وجود ندارد و به همین نسبت ابهام هایی هم کاه پیرامون این شعبه از صنایع دستی کشورمان وجود دارد، بیش از سایر گونه های صنایع دستی است» 
برخی از انواع سوزن دوزی ها بر لباس‌های قاجاری عبارتند از:
نقده دوزی: از قدیمی ترین سوزن دوزی های شناخته شده است که از ادوار بسیار دور تا اکنون ردپای آن را در بسیاری از فرهنگ ها و اقوام سنتی جهان و از جمله ایران می توان مشاهده کرد و امروز نیز از جایگاه شناخته شده ای برخوردار است.» یکی ازعوامل تزیین پارچه که قدمت آن به زمان هخامنشیان می رسد، نقده دوزی است و این دوخت با استفاده از نخ های فلزی طلایی یا نقره ای یا مطلا یا آلیاژها که به صورت پهن تابیده می شود انجام می گیرد. از این دوخت بیشتر برای تزیین لباس ها به خصوص لباس های لشکری، رومیزی و پرده ها استفاده می شد.»

 
                                 لباس عروسی نقده دوزی با پارچه نازک ابریشمی که بر روی آن طرحهایی از نخ طلا دوخته شده. قرن 14، 
                                 متعلق به مجموعه الگا دیویدسون، تصویر از کتابخانه دانشگاه هاروارد.

مرواریددوزی: یکی از رودوزی های زیبا و سنتی ایران است و به دوخت هایی اطلاق می شود که در آن از مروارید به شکل منجوق یا مروارید کروی و گاهی از مرواریدهایی به شکل گندم و اشک استفاده می گردد. مرواریددوزی نیز قدمتی طولانی داشته و از زمان هخامنشیان در ایران رواج داشت. اما معروفترین نمونه از این هنر را می توان در مرواریددوزی فرش افسانه ای بهارستان معروف به «بهارخسرو» متعلق به انوشیروان پادشاه ساسانی مشاهده کرد. شاردن نیز طی سفری که در دورۀ صفوی به ایران داشته است، به استفاده از لباس های مرواریددوزی شدۀ طبقات مرفه و متمول جامعه اشاره می کند و می نویسد که بانوان ثروتمند گاهی در مجالس بزم و سرور، یقۀ پیراهن خود را به پهنای یک انگشت مرواریددوزی می کردند. باید یادآوری شود که امروزه این هنر بیشتر در استان های اصفهان، کاشان و یزد رواج دارد.

 
                                                 کلاه مروارید دوزی شده عباس میرزا (پسر فتحعلی شاه)

گلابتون دوزی: گلابتون به نخ های ابریشمی گفته می شود که دارای روکش طلا یا نقره باشند. از این دوخت برای تزیین پیش سینه، دور یقه، دم پای شلوار، دامن و... استفاده می شود. این هنر از سوزن دوزی هایی با سابقۀ بسیار طولانی است که در دورۀ صفوی نیز بسیار رواج داشته و در تزیین پوشاک، پرده و دیگر تابلوهای تزیینی از آن استفاده می کردند. در دورۀ افشار و زند و قاجار نیز از این دوخت برای کاربردهای مختلف استفاده می شد.

 
                                                               کلابتون دوزی، ابعاد؛ 130 در 200، مجموعه پزشک نیا

یراق دوزی: یراق در لغت به معنای نوارهایی بافته شده با مفتول های مویین سفید و زرد است. این رودوزی نیز از دوران قبل از اسلام در ایران رواج داشته و با توجه به پژوهش های صورت گرفته در این زمینه، این هنر در دوران ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی رایج بوده است. بر پایۀ تصاویر برجای مانده از ادوار پیشین، یراق دوزی در لباس برای تزیین قسمت های دور جیب، پایین پیراهن، دور یقه، پای دامن و شلوار به کار می رفته است.

 
                                                    یراق دوزی، اوایل قرن 14ق، از مجموعه پروین غریب شاهی (صداقت یزدی)

قیطان دوزی: قیطان در لغت به معنای نخ ضخیمی است که قطر آن بیشتر از یک میلیمتر باشد و به دوخت و اتصال این نخ های ضخیم روی پارچه قیطان دوزی می گویند. در بعضی مناطق رنگ قیطان و پارچه یکنواخت است و در مناطق خاصی برای تنوع محصول از قیطان های رنگین (به ویژه از گلابتون و ابریشم) نیز استفاده می کنند.

 
                                                رومیزی قیطان دوزی و قلاب، ابعاد؛ 89 در 84، از مجموعه امیرحسین نیکپور

حاشیه دوزی: حاشیه دوزی با نخ های ابریشم رنگی به صورت دوخت های متنوع و مختلف انجام می پذیرد. برای این دوخت باید ردیف های متوازی نخ ابریشم را از نقطه ای روی پارچه، به وسیلۀ سوزن درشتی بیرون بیاورند و در نقطۀ انتهایی دلخواه، آنها را با سوزن به پشت پارچه برده و به بخیه دوزی آن بپردازند. حاشیه دوزی را به شیوۀ دیگری نیز انجام می دهند؛ به این ترتیب که روی پارچه شلال زده و این کار را در چند ردیف و نسبت به کوک های ردیف قبلی به صورت یک در میان ادامه می دهند. سپس چند تار از نخ به رنگ دیگر را به شکل هفت هشت از آن عبور می دهند.

 
                                                   روی شال شیروان، با حاشیه دوزی، ابعاد؛ 83 در 84، از مجموعه شیخ الاسلامی