عبا (Aba)
عبا معمولا در عرض 75 سانتی متر و طول شش متر بافته و استفاده می‌گردد. چله (نخ تار) آن از جنس نخ پنبه/ پلی استر و پود (در اصطلاح محلی دم لو گفته می‌شود) جنس آن از پشم و در عبای مرغوب از جنس کرک شتر خودرنگ می‌باشد. استفاده از پشم شتر محدود به برخی از تولیدات خاص بوده و اکثرا از پشم گوسفند رنگرزی شده استفاده می‌گردد. پوست گردو و پوست انار از مهمترین رنگزاهای طبیعی مصرفی برای رنگرزی پود عبا می‌باشد. عبای بافته شده با کرک شتر در بازارهای جهانی از شهرت و اعتباری خاص برخوردار است. (شکل 1: طرز تهیه دم لو)
عبا توسط حرکت پود (دم لو) در بین نخ‌های تار (چله) ایجاد می‌شود. برای تهیه دم لو از چرخ نخ‌ریسی استفاده می‌شود. در انتهای جلویی چرخ دستی یک محور ظریف و چوبی قرار دارد که ماسوره بر روی آن قرار می‌گیرد. این محور چوبی توسط ریسمانی محکم به چرخ متصل می‌باشد. این چرخ توسط اهرمی که به محور آن متصل است چرخانده می‌شود. وظیفه اصلی این چرخ تهیه ماسوره موردنیاز جهت بافت می‌باشد.
دستگاه عبابافی
الف- چارچوب دستگاه (پاچال)
محل قرار گرفتن دستگاه عبابافی را پاچال می‌نامند. این دستگاه بر روی یک چاله نصب می‌گردد و بافنده در لبه کناری و در انتهای چاله پشت دستگاه می‌نشیند. به طوری که او در داخل چال زرین دستگاه قرار می‌گیرد.
ساختار کلی دستگاه بر روی دو جفت میله تقریبا عمود بر هم بنا می‌گردد. دو میله افقی از یک طرف در دیوار کارگاه فرورفته و از طرف دیگر به صورت یک زبانه در داخل شیار عمودی چوب‌های عمودی قرار گرفته اند. چوب‌های عمودی در کنار اسنو (نورد) نخ‌های چله در داخل زمین فرو می‌روند.
ب- وردها (سات)
دستگاه عبابافی دارای دو ورد می‌باشد که در اصطلاح محلی به آن‌ها سات می‌گویند. سات‌ها به صورت متناوب عمل کرده و سبب ایجاد بافت می‌شوند. حرکت وردها سبب ایجاد دهنه بین نخ‌های تار شده و ماکو حاوی ماسوره می‌تواند از بین این دهنه ایجاد شده عبور کند. وردها توسط یک پدال پایی که در پایین و در داخل چاله قرار دارد حرکت می‌کنند.
جهت نصب ورد نیز که نخ‌های تار را به وسیله یک سری نخ عمود بر نخ چله مهار کرده است از دو سری ریسمان که از طرفین سات بالا آمده اند استفاده می‌شود.
این ریسمان‌ها به دو اهرم تعادلی متصل می‌گردند. این اهرم‌های تعادلی چوبی وظیفه دارند دهنه کار را به صورت متعادل حفظ کرده و ضرب ایجاد شده جهت عبور ماکو را پس از عبور آن برعکس ساخته و ضرب دهنه را عوض نماید.
در وسط اهرم‌های تعادلی حلقه ای تعبیه شده که از میان آن تسمه ای به عنوان نگهدارنده چهارچوب وردها (سات ها) خارج می‌شود. این تسمه بر روی چوبی اسوانه ای شکل که بر روی چهارچوب دستگاه قرار گرفته است بسته می‌شود. این چوب توسط بدنه دستگاه مهار می‌گردد.
ج- شانه یا دفتین
پس از هر بار رد کردن ماکو حاوی ماسوره از بین دهنه نخ تار دفتین یا شانه بافندگی با حرکت دست به لبه پارچه کوبیده می‌شود تا پود عبور داده شده را در داخل پارچه محکم نماید. به طور معمول تراکم پود در یک عبا بین 40 تا 50 پود در سانتی متر می‌باشد و یک بافنده در یک روز کاری قادر خواهد بود تا متراژی در حدود یک تا دو متر را تولید نماید.
شانه مورد نظر از نی نازک و به صورت دستی ساخته می‌شود. تهیه این شانه به ظرافت خاصی نیاز دارد. هز شانه از 16 بخش 40 تایی تشکیل شده که هر بخش آن را گره پوریس می‌گویند. نخ‌های تار پس از عبور از پل تار و رد شدن از وردها از وسط شکاف بین نی‌ها عبور کرده و با اعمال کششی مختصر تمام نخ‌های تار در یک حد محکم می‌گردند.
د- سرانداز دفتین
کل ساختار شانه در یک چهارچوب محکم قرار گرفته که می‌تواند به عقب حرکت کرده و محکم به لبه پارچه کوبیده شود. لذا دارای یک حرکت رفت و برگشتی می‌باشد.
با افزایش بافت و جلو رفتن میزان پارچه بافته شده می‌بایست مقدار کار بافته شده بر روی نورد یا اسنو جمع گردد. با این حال عبای بافته شده در یک محدوده کوچک دارای تغییرات طولی کوتاهی می‌باشد که قابل پیچیدن به دور نورد است. لدا ساختار چوبی در بالای دستگاه توسط یک میله که از دو سر دارای یک زائده یا زبانه فلزی کوتاه است کنترل می‌گردد.
این زبانه‌های کوچک در طرفین دستگاه بر روی یک قطعه چوبی شیاردار قرار می‌گیرد. این قطعه چوبی شیاردار که بر روی میله‌های افقی چهارچوب اصلی دستگاه بسته شده است را سرانداز دفتین می‌گویند.
سرانداز دارای دندانه‌های متفاوتی است که می‌تواند فاصله شانه با لیه و میزان کوبش را کنترل نماید. با تغییر فاصله شانه از لبه پارچه متناسب با افزایش بافت می‌توان یکنواختی لبه پارچه را حفظ کرد. برای جابه جایی دفتین بر روی شیارهای سرانداز از یک محور چوبی ساده که توسط یک طناب به دور چوب زبانه دار متصل است استفاده می‌شود.
نکته قابل ذکر دیگر در مورد بافت عبا این است که اگر نخ پود در هنگام بافت پاره شده و یا ماسوره تمام شود، دهنه موجود با استفاده از دفتین بسته شده و با عوض کردن جای وردها دهنه جدید تشکیل شده و ماسوره جدید از آن عبور می‌نماید. با انجام این کار پارچه رگه دار نشده و یا موج بر نمی‌دارد.
اسنو یا نورد بافت
پس از بافت پنج الی 10 سانتی متر از عبا، بافنده با جا به جا کردن سرانداز دفتین و چرخاندن اهرمی که در انتهای اسنو قرار دارد عبای بافته شده را به دور اسنو یا نورد بافت جمع می‌کند.
اسنو بافت را مدور می‌سازند (استوانه ای شکل). با این کار و در هنگام پیچش عبا، اصطکاک سطحی رو و پشت عبا بیشتر شده و به دلیل نمناک بودن محیط پارچه تحت کشش، راحت‌تر شکل می‌گیرد.
اسنو یا نورد چله (نخ تار)
برخلافف اسنو پارچه، اسنو چله چهارگوش می‌باشد. به طور کلی میزان اصطکاک سطحی نخ با چوب زیاد است و با چهارگوش شدن اسنو سطح تمام نخ تار با آن افزایش یافته و از لیز خوردن (سرخوردن) نخ‌های چله جلوگیری می‌شود. (اصطلاحا چله ریزش نمی‌کند).
ماکو
پس از تهیه دم لو و پیچیده شدن آن بر روی محور، ماسوره در داخل ماکو قرار می‌گیرد، ماکو وظیفه دارد تا ماسوره را داخل دهنه بافت حرکت دهد تا عمل پود گذاری صورت پذیرد.
کناره گیر پارچه (متید)
مشابه با سایر سیستم‌های بافندگی کناره پارچه بافته شده دارای تنش ناپایدار شدیدی است که می‌بایست تا تمام شدن بافت، آن را کنترل کرد. در عبابافی از میله لولایی شکلی که متناسب با عرض تغییر کرده و از جنس چوب یا آهن می‌تواند باشد جهت کنترل حواشی پارچه استفاده می‌شود. با استفاده از این ابزار که متید نام دارد پارچه با عرضی ثایت بافته می‌شود.
متید در دو طرف دارای سوزن‌های ریز و متعددی است که بر سطح پارچه در کناره‌ها فرورفته و سبب ثابت نگه داشتن عرضی بافته می‌شود.
و سایر مکمل بافت
در کنار وسایل اصلی بافت از وسایلی نیز جهت برطرف کردن برخی از اشکالاتی که در حین بافت به وجود می‌آید استفاده می‌گردد که اصلی‌ترین آن‌ها عبارتند از:
الف- قیچی: جهت گرفتن، بریدن و کوتاه کردن نخ‌های اضافی بافت یا نخ‌های بیرون زده از سطح عبا.
ب- منقاش: جهت گرفتن و خارج ساختن اضافات و ضایعات نخ ها، همچون پوست گردو و یا پوست انار که به عنوان ماده رنگزای اصلی دم لو به کار می‌رود.
ج-درفش: جهت زدودن سطح عبا از ضایعات بسیار ریز و کوچک.
ابزار پرداخت عبا
برای پرداخت عبا از حلبی پرداخت استفاده می‌شود. سطح دندانه دار حلبی سبب بیرون آوردن پرزهای سطحی عبا از آن شده و حالت مخملی به عبا می‌دهد. پس از ایجاد سطح مخملی مورد نظر آن را به آب حنا آغشته کرده، با این علاوه بر این که سطح مخملی حفظ می‌گردد زیردستی نرم و مطلوبی نیز به عبا داده می‌شود. پس از انجام اعمال ذکر شده با استفاده از اتو سطح عبا را اتو می‌زنند.
ردیف نام ابزار وظیفه ابزار
1 پاچال محل قرار گرفتن دستگاه
2 سات ورد بافندگی
3 دم لو نخ پود پارچه (عبا)
4 سرانداز وسیله تنظیم شانه با لبه پارچه
5 دفتین شانه بافندگی
6 اسنو پارچه وسیله جمع کننده پارچه بافته شده
7 اسنو چله تغذیه کننده نخ‌های چله بافت
8 ماکو وسیله پودگذاری
9 متید کنارگیر پارچه (تمپل بافندگی)
10 قیچی بریدن نخ‌های اضافی
11 منقاش خارج ساختن ضایعات بسیار ریز
12 درفش رنگزای مورد استفاده جهت رنگرزی دم لو
13 پوست گردو رنگزای مورد استفاده جهت رنگرزی دم لو
14 پوست انار رنگزای مورد استفاده جهت رنگرزی دم لو
15 حلبی پرداخت مخملی کردن سطح عبا
16 آب حنا جهت دادن زیر دست نرم و مطلوب سطح پارچه (عبا)
17 اتوی بخار تثبیت سطح عبای پرداخت شده
